Μελέτη για Τουρκικές εκλογές 1ης Νοεμβρίου

Σημείωμα για τις Βουλευτικές Εκλογές που θα διεξαχθούν στην Τουρκία την 1^η Νοεμβρίου  2015

Πέντε μόλις μήνες μετάτις Βουλευτικές Εκλογές, οι οποίες  διεξήχθηκαν τον Ιούνιο του 2015 και δεν οδήγησαν στην δημιουργία κυβέρνησης συνασπισμού στην Τουρκία, αλλά ούτε και  κανένα κόμμα κατάφερε να πάρει τις απαιτούμενες έδρες για δημιουργία αυτόνομης κυβέρνησης, διεξάγονται στη χώρα επαναληπτικές εκλογές την 1η Νοεμβρίου 2015. Οι εκλογές του Ιουνίου σηματοδότησαν μια σημαντική αλλαγή στο πολιτικό σκηνικό της Τουρκίας αφού, για πρώτη φορά από το 2003, που ανήλθε στην εξουσία, το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) δεν κατάφερε να δημιουργήσει αυτόνομη κυβέρνηση. Ταυτόχρονα το φιλο-Κουρδικό Κόμμα της Δημοκρατίας των Λαών (HDP) κατάφερε για πρώτη φορά να εισέλθει στην Τουρκική Εθνοσυνέλευση με το εντυπωσιακό ποσοστό του 13%.

Στις εκλογές λαμβάνουν μέρος 20 κόμματα, ωστόσο, σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις μόνο 4 από αυτά, το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP), το Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα (CHP), το Κόμμα Εθνικιστικής Δράσης (MHP) και το φιλο-Κουρδικό Κόμμα της Δημοκρατίας των Λαών (HDP)περνούν το υψηλό ποσοστό του εκλογικού μέτρου του 10% και εισέρχονται στην Εθνοσυνέλευση.

Κατά την διάρκεια των πέντε μηνών που μεσολάβησαν από τις προηγούμενες εκλογές, τα τουρκικά κόμματα δεν μπόρεσαν να συνεργαστούν για να δημιουργήσουν κυβέρνηση συνασπισμού, ενώ ο Τούρκος Πρόεδρος ΤαγίπΕρντογάν, με πρωτοφανή αυταρχισμό, (που υπήρξε πολύ έντονος τόσο σε άλλους τομείς διακυβέρνησης της χώρας όσο και απέναντι στα αντιπολιτευόμενα Μέσα Ενημέρωσης) δεν έδωσε σε άλλο κόμμα πλην του ΑΚΡ εντολή σχηματισμού κυβέρνησης όπως προνοεί το τουρκικό Σύνταγμα και οδήγησε τη διαδικασία σε επαναληπτικές εκλογές με απώτερο στόχο την εξασφάλιση περισσότερων  ψήφων για το κόμμα των Ισλαμιστών. Πέραν της αδυναμίας των κομμάτων να συνεργαστούν και να σχηματίσουν κυβέρνηση συνασπισμού, η περίοδος αυτή σηματοδότησε μεγάλες αλλαγές στην Τουρκία, αφού στο διάστημα αυτό αναζωπυρώθηκε το Κουρδικό, έγινε η μεγάλη τρομοκρατική επίθεση στην Άγκυρα που πυροδότησε ακόμη περισσότερο το κλίμα πόλωσης, η ενταξιακή πορεία της Τουρκίας συνδέθηκε με τη ροή προσφύγων από την Τουρκία και  το ενδιαφέρον για το Κυπριακό, που στις προηγούμενες εκλογές δεν διαδραμάτισε κανένα ρόλο στην προεκλογική εκστρατεία,  αυξήθηκε λόγω των δικοινοτικών συνομιλιών, του μεγάλου έργου μεταφοράς του νερού και του θέματος του παγώματος των κεφαλαίων στις ενταξιακές διαπραγματεύσεις της Τουρκίας με την Ευρωπαϊκή Ένωση από την Κυπριακή Δημοκρατία.

Κουρδικό

Όσον αφορά στο Κουρδικό, οι συγκρούσεις ανάμεσα στις Τουρκικές Ένοπλες Δυνάμεις και το PKK αυξήθηκαν κατακόρυφα μετά το αποτέλεσμα των εκλογών του Ιουνίου, οπότε η είσοδος του HDP στην Βουλή όχι μόνο γκρέμισε τα σχέδια του Ερντογάν- που επιθυμούσε την εξασφάλιση των 2/3 των εδρών για να προβεί σε συνταγματικές αλλαγές με στόχο να αλλάξει το πολιτειακό σύστημα της χώρας από Κοινοβουλευτικό σε Προεδρικό- αλλά στέρησε και από το ΑΚΡ την  αυτοδυναμία. Οι συγκρούσεις θυμίζουν  τις σφοδρές μάχες της δεκαετίας του 1990 και αυτό ενώβρισκόταν μέχρι πρόσφατα σε εξέλιξη η ειρηνευτική διαδικασία για το Κουρδικό την οποία είχε δρομολογήσει το ΑΚΡ και προνοούσε κατάπαυση του πυρός και παράδοση όπλων εκ μέρους του ΡΚΚ. Η κατάρρευση της διαδικασίας σχετίζεται ασφαλώς με την ανειλικρινή στάση που τήρησαν οι δύο πλευρές και την επιφυλακτικότητα που διατήρησαν τα τελευταία χρόνια. Σύμφωνα ωστόσο με τον αντιπολιτευόμενο Τύπο της Τουρκίας, ο Ερντογάν σκόπιμα τροφοδότησε την ανάφλεξη της σύγκρουσης με τους Κούρδους, προκειμένου να τρομάξει τους ψηφοφόρους και να τους συσπειρώσει γύρω από το πρόγραμμα του για «νόμο, τάξη, ασφάλεια»,  τα οποία θα μπορεί να διασφαλίσει μόνο το ΑΚΡ. Την άποψη αυτή συμμερίζεται και ο Τούρκος Νομπελίστας συγγραφέας, ΟρχάνΠαμούκ, ο οποίος μιλώντας στην ιταλική εφημερίδα LaRepubblica είπε χαρακτηριστικά:  «H εκλογική ήττα εξόργισε τον Ερντογάν. Δεν κατάφερε να πείσει τους Κούρδους να του δώσουν την ψήφο τους και να στηρίξουν το σχέδιό του για την εγκαθίδρυση προεδρικής δημοκρατίας.  Γι’ αυτό τον λόγο αποφάσισε να προσφύγει ξανά στην κάλπη, την 1η Νοεμβρίου. Όμως ούτε η κυβέρνηση, ούτε ο στρατός είναι ικανοποιημένοι με την εξέλιξη της κατάστασης κι έτσι αποφάσισαν να ξαναρχίσουν τον πόλεμο κατά του κουρδικού κινήματος». Ο Παμούκεξέφρασε την ανησυχία του ακόμηκαι για  έναρξη εμφυλίου στην Τουρκία.

Σε ένα ευρύτερο ωστόσο πλαίσιο τόσο η ανάφλεξη του Κουρδικού, όσο και η αποτυχία του ΑΚΡ να κερδίσει τις ψήφους των Κούρδων, είναι αποτέλεσμα της αποτυχίας του κόμματος να περάσει το μήνυμα στους Κούρδους ότι η Τουρκικότητα, δηλαδή το να είναι κάποιος Τούρκος σχετίζεται με την θρησκεία, τον μουσουλμανισμό και όχι με οποιαδήποτε άλλα χαρακτηριστικά (γλώσσα, κουλτούρα). Οι Κούρδοι δηλαδή αποστασιοποιήθηκαν από το Πολιτικό Ισλάμ του ΑΚΡ και τον πατερναλισμό του Ερντογάν και επέλεξαν να εκπροσωπούνται μέσω του HDP, με τον συν-πρόεδρο του Κόμματος ΣελαχαττίνΝτεμιρτάς να είναι πλέον ο αδιαμφισβήτητος ηγέτης των Κούρδων της Τουρκίας.

Στο πλαίσιο αυτό, η τρομοκρατική επίθεση στην Άγκυρα, που έχει χαρακτηρισθεί ως η 11^η Σεπτεμβρίου της Τουρκίας, έβαλε και άλλο νερό στον μύλο της πόλωσης στην χώρα. Η επίθεση έλαβε χώρα κατά την διάρκεια εκδήλωσης διαμαρτυρίας Κουρδικών και Αριστερών Οργανώσεων για την ανάφλεξη στο Κουρδικό και σε αυτήν σκοτώθηκαν πέραν των 100 ατόμων. Παρά το γεγονός ότι όλες οι ενδείξεις καταλήγουν πως υπαίτιος είναι ο «βολικός ύποπτος», το Ισλαμικό Κράτος, το κενό ασφάλειας εκ μέρους των Τουρκικών Δυνάμεων Ασφαλείας,  που σύμφωνα με τον αντιπολιτευόμενο Τύπο θα μπορούσαν να πάρουν μέτρα για να αποτρέψουν την επίθεση ή να προφυλάξουν τους διαδηλωτές, δείχνουν πως και το Τουρκικό κράτος φέρει μερίδιο ευθύνης. Είναι χαρακτηριστικό άλλωστε το γεγονός ότι οι κηδείες των θυμάτων της επίθεσης μετατράπηκαν σε συλλαλητήρια με σλόγκαν «Ερντογάν δολοφόνε». Σε κάθε περίπτωση η επίθεση βύθισε τη χώρα σε μία δίνη βίας και αυταρχισμού, λίγες μέρες πριν από τις εκλογές, οι οποίες ωστόσο δεν υπάρχει περίπτωση να αναβληθούν.

Ενταξιακή πορεία Τουρκίας

Το θέμα της ενταξιακής πορείας της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, το οποίο στις εκλογές του Ιουνίου δεν διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο, ήρθε αυτή τη φορά στο προσκήνιο, αφού το θέμα αυτό συνδέθηκε με την εισροή προσφύγων στην Ευρώπη και την επιθυμία της Γερμανίας να σταθεί η Τουρκία τροχοπέδη στη ροή με αντάλλαγμα πρόοδο σε θέματα όπως η διάνοιξη νέων κεφαλαίων. Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι τον περασμένο μήνα ο Ερντογάν, ο οποίος επικρίθηκε σφόδρα από Ευρωπαϊκούς κύκλους για τις αυταρχικές του μεθόδους,  επισκέφθηκε τις Βρυξέλλες μετά από δύο χρόνια και είχε επαφές στο υψηλότερο επίπεδο με Ευρωπαίους αξιωματούχους,  ενώ η ετήσια έκθεση για την Ευρωπαϊκή πορεία της Τουρκίας, η οποία θα είχε πληθώρα αναφορών για την καταπίεση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη χώρα, αναβλήθηκε για μετά τις εκλογές της 1^ης Νοεμβρίου με στόχο,  όπως έγραψε η εφημερίδα Σαμπάχ, να συμπεριλάβει συγκεκριμένες προτάσεις που θα βγάλουν την ενταξιακή πορεία της Τουρκίας από το τέλμα. Την ίδια στιγμή,  βαρύνουσας σημασίας ήταν η επίσκεψη της Γερμανίδας Καγκελαρίου ΆγκελαΜέρκελ στην Τουρκία, δύο μόλις βδομάδες πριν τις εκλογές, γεγονός που εκμεταλλεύθηκε στο έπακρο το ΑΚΡ για να δείξει την πρόοδο στις ενταξιακές διαπραγματεύσεις.

Η Μέρκελ συμφώνησε να ικανοποιήσει τέσσερα  βασικά αιτήματα της Τουρκικής Κυβέρνησης σε μια προσπάθεια να απαλλαγεί από την "κάθοδο" των Σύριων προσφύγων στην ευρωπαϊκή ήπειρο:

1.    Το άνοιγμα ενταξιακών κεφαλαίων (κυρίως το 17, το 23 και το 24) τα οποία έχουν παγώσει και κατόπιν ενστάσεων της Κυπριακής κυβέρνησης.

2.    Την κατάργηση των θεωρήσεων εισόδου για όσους Τούρκους πολίτες επιθυμούν να ταξιδέψουν σε Ευρωπαϊκές χώρες.

3.    Την συμμετοχή Τούρκων ηγετών στις Ευρωπαϊκές Συνόδους Κορυφής.

4.    Την παραχώρηση οικονομικής βοήθειας ύψους 3 δισεκατομμυρίων ευρώ για αντιμετώπιση της προσφυγικής κρίσης.

Κυπριακό

Με την εξέλιξη αυτή επανήλθε στο προσκήνιο και το θέμα του ρόλου της λύσης του Κυπριακού στην ενταξιακή πορεία της Τουρκίας, με τη νέα Υπουργό Ευρωπαϊκών Υποθέσεων της Τουρκίας ΜπερίλΝτεντέογλου να δηλώνει,  κατά την πρόσφατη επίσκεψή της στις Βρυξέλλες,  ότι πολλά κεφάλαια μπορούν να ανοίξουν ακόμη και σήμερα αν υπάρχει πολιτική βούληση και ότι πολλά  μπορούν να γίνουν με την ολοκλήρωση των συνομιλιών για το Κυπριακό, οι οποίες, όπως είπε, βρίσκονται σε πολύ θετικό στάδιο.

Όσον αφορά στο Κυπριακό, αναφέρθηκε στην προεκλογική εκστρατεία της Τουρκίας εμμέσως, σε σχέση με την ενταξιακή πορεία της χώρας, αλλά και επειδή στις 17 Οκτωβρίου έγιναν τα εγκαίνια του μεγάλου έργου μεταφοράς νερού από την Τουρκία στα κατεχόμενα. Το  γεγονός έτυχε εκμετάλλευσης από το ΑΚΡ το οποίο και παρουσιάστηκε ως εκπρόσωπος της «μητέρας πατρίδας» που θέτει τους Τουρκοκύπριους και την κατεχόμενη Κύπρο κάτω από την σκεπή της.

Σύντομη αναφορά στο Κυπριακό γίνεται και στα προεκλογικά μανιφέστα των Κομμάτων. Το  ΑΚΡ αναφέρει ότι ο «τουρκοκυπριακός λαός» θα πρέπει να πάρει την θέση που του αναλογεί στην διεθνή κοινότητα και ότι αυτό αποτελεί προτεραιότητα και ότι θα συνεχίσει να κάνει βήματα γιατην οικονομική ανάπτυξη και ευημερία της «ΤΔΒΚ». Αναφέρει επίσης πως θα συνεχίσει τη «συμβολή της ως εγγυήτρια χώρα σε  μια δίκαιη και διαρκή λύση μέσω συνομιλιών στη βάση της ιδρυτικής βούλησης των δύο λαών, της πολιτικής τους ισότητας και του γεγονότος ότι είναι οι συνιδιοκτήτες του νησιού στο πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών».

Στο μανιφέστο του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος (CHP) αναφέρεται ότι  το Κόμμα θα εργαστεί για την επίτευξη μόνιμης και βιώσιμης λύσης στο Κυπριακό που θα διασφαλίζει τα δίκαια της «ΤΔΒΚ» και των Τουρκοκυπρίων και θα διασφαλίζει την πολιτική τους ισότητα με τους Ελληνοκυπρίους. «Θα συνεχίσουμε να υποστηρίζουμε την οικονομική ανάπτυξη των Τουρκοκυπρίων και θα συνεχίσουμε να είμαστε ενάντια στο διεθνές εμπάργκο που τους έχει επιβληθεί ενώ θα ζητούμε συνεχώς ισότιμη συμμετοχή του Τουρκοκυπριακού λαού στη διεθνή πολιτική αρένα», αναφέρεται στο μανιφέστο του Κόμματος.

Το Κόμμα Εθνικής Δράσης συνεχίζει να τονίζει πως το Κυπριακό αποτελεί εθνική υπόθεση για την Τουρκία. «Η Κύπρος παραμένει για μας το πιο σημαντικό εθνικό ζήτημα. Σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να γίνει αποδεκτή η αποδυνάμωση των εγγυήσεων της Τουρκίας στο πλαίσιο της λύσης του Κυπριακού. Αποτελεί βασική αρχή η εξεύρεση λύσης που να βασίζεται σε ένα ομοσπονδιακό συνεταιρισμό που θα εφαρμοστεί με δύο ζώνες δύο έθνη και δύο κράτη», αναφέρεται χαρακτηριστικά στο μανιφέστο του Κόμματος. Αξίζει να σημειωθεί πως η αναφορά σε λύση δύο κρατών αντιφάσκει με την δήλωση περί ομοσπονδιακού συνεταιρισμού.

Το Κόμμα Δικαιοσύνης των Λαών (HDP) αναφέρειότιστο Κυπριακό πρέπειναδοθείτέλοςστονδιαχωρισμότουΤουρκοκυπριακούκαιτουΕλληνοκυπριακού «λαού» στονησίκαιότιτο Κόμμα θασυνεχίσειναυποστηρίζειτιςπροσπάθειεςγιαεπίλυσητουπροβλήματος.

Τα σενάρια της επόμενης μέρας:

Σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις που δημοσιεύθηκαν στον τουρκικό Τύπο, δεν αναμένεται ουσιαστική διαφοροποίηση από το αποτέλεσμα των προηγούμενων εκλογών και κανένα κόμμα δεν πρόκειται να πάρει τον απαιτούμενο αριθμό ψήφων για δημιουργία αυτοδύναμης κυβέρνησης. Οι δημοσκοπήσεις δείχνουν αύξηση 1-2% των ποσοστών του  ΑΚΡ, αφενός επειδή ψηφοφόροι του Κόμματος που δεν πήγαν τον Ιούνιο να ψηφίσουν επιστρέφουν τώρα στις κάλπες και επειδή το Κόμμα αναμένεται να πάρει ακόμη μεγαλύτερο ποσοστό ψήφων από τους συντηρητικούς ψηφοφόρους του εξωτερικού που ψηφίζουν μαζικά ΑΚΡ. Το HDPεπίσης παρουσιάζει μικρή αύξηση στα ποσοστά του της τάξης του 1%,  ενώ πτώση παρουσιάζουν τα δύο μεγάλα κόμματα της αντιπολίτευσης το Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα (CTP) και το Κόμμα Εθνικιστικής Δράσης (MHP). Η αύξηση στα ποσοστά του ΑΚΡ και HDP σχετίζεται και με το κλίμα πόλωσης που υπάρχει αυτή την περίοδο στη χώρα.

Αν οι δημοσκοπήσεις επαληθευτούν τότε το όνειρο του ΤαγίπΕρντογάν να γίνει Πρόεδρος με αυξημένες αρμοδιότητες και εξουσίες, δείχνει να χάνεται οριστικά. Τα Κόμματα θα κληθούν να εργαστούν για δημιουργία κυβέρνησης συνασπισμού. Ωστόσο, όπως επισημαίνει η εφημερίδα Ζαμάν, ο Ερντογάν είναι σίγουρο πως θα αντιδράσει σε αυτή την προοπτική και αναμένεται να πιέσει για διεξαγωγή πρόωρων εκλογών ξανά, γεγονός ωστόσο που δεν βρίσκει σύμφωνη μεγάλη μερίδα του ΑΚΡ που έχει αρχίσει να αντιδρά ενάντια στα σχέδια Ερντογάν και επιθυμεί το Κόμμα να προχωρήσει σε πολιτική συμμαχία με κάποιο από τα μεγάλα κόμματα για το καλό της χώρας.Την ίδια στιγμή, δημοσιεύματα φέρουν τον πρώην Πρόεδρο της Τουρκίας και εκ των ιδρυτών του ΑΚΡ ΑμπτουλάχΓκιουλ να εμφανίζεται στο προσκήνιο και να διεκδικεί θέση στο ΑΚΡ. Σε κάθε περίπτωση διαφαίνεται πλέον καθαρά πως εγείρεται θέμα ηγεμονίας στο Κόμμα των Ισλαμιστών και πως το μέλλον του ΑΚΡ είναι απόλυτα συνυφασμένο με το πώς θα διαχειριστεί τις φιλοδοξίες Ερντογάν.

Επίμετρο:

Τα αποτελέσματα των εκλογών του Ιουνίου:

Με ποσοστό 40,86% και 258 έδρες το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) έχασε την αυτοδυναμία  του για πρώτη φορά από το 2003, καθώς δεν μπόρεσε  να συγκεντρώσει τις 276 έδρες, απαραίτητες για την πλειοψηφία στην Τουρκική Εθνοσυνέλευση.

Τα αποτελέσματα ήταν ως εξής:

Κόμμα                       Ποσοστό      Έδρες

AKP (Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης)           40,80%                       258

CHP (Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα)                 24,96 %                      132

MHP (Κόμμα Εθνικιστικής Δράσης)                      16,29 %                      80

HDP (Κόμμα Δημοκρατίας των Λαών)                 13,12%                       80

Ένα κόμμα χρειάζεται 276 έδρες για να έχει απλή πλειοψηφία στην Εθνοσυνέλευση και να μπορέσει να δημιουργήσει αυτόνομη κυβέρνηση. Η κατανομή των εδρών ωστόσο έχει να κάνει με τον αριθμό των Κομμάτων που εισέρχονται στην Βουλή. Το 2002 όταν το ΑΚΡ ανήλθε για πρώτη φορά στην εξουσία είχε πάρει ποσοστό 34% και 365 έδρες, επειδή μόνο τρία κόμματα εισήλθαν στη Βουλή, ενώ το 2011 το ΑΚΡ με 49.8% πήρε 327 έδρες επειδή εξασφάλισαν είσοδο στην Βουλή τέσσερα κόμματα.

Για να μπορέσει ένα κόμμα να προβεί σε συνταγματικές αλλαγές, όπως επιθυμεί ο Ερντογάν, που θα επιτρέψουν την αλλαγή του πολιτειακού συστήματος της Τουρκίας από Κοινοβουλευτικό σε Προεδρικό, το ΑΚΡ χρειάζεται να πάρει τις 330 έδρες από τις 550 έδρες της Τουρκικής Εθνοσυνέλευσης, ενώ για να μπορέσει να αλλάξει το σύνταγμα χωρίς να χρειάζεται να θέσει το θέμα σε δημοψήφισμα, όπως ήταν ο στόχος του Ερντογάν, χρειάζεται 367 έδρες, δηλαδή τα 2/3 των ψήφων. Η προοπτική αυτή με τα σημερινά δεδομένα φαντάζει απίθανη.