Προλαμβάνοντας τη μετάδοση των λοιμωδών νοσημάτων στην Κύπρο

Προλαμβάνοντας τη μετάδοση των λοιμωδών νοσημάτων στην Κύπρο

άρθρο του Προέδρου του Αντιναρκωτικού Συμβουλίου Κύπρου, Δρ. Χρύσανθου Γεωργίου

Η επικρατούσα κατάσταση

H ενέσιμη χρήση και συγκεκριμένα η χρήση κοινής σύριγγας, ή άλλων αντικειμένων που χρησιμοποιούνται κατά την ενδοφλέβια χρήση ουσιών, αποτελεί το κύριο μέσο μετάδοσης του ιού HIV και ηπατίτιδας. Στους ενδοφλέβιους χρήστες οπιούχων, το ποσοστό θνησιμότητας είναι 20 φορές ψηλότερο από το ποσοστό που παρατηρείται στο γενικό πληθυσμό (EMCDDA, 2002).Επιπρόσθετα, όπως αναφέρεται σε σχετική έκθεση του EMCDDA (2002), η μετάδοση του ιού HIV που σχετίζεται με την ενέσιμη χρήση ναρκωτικών μπορεί να εξαπλωθεί εξαιρετικά γρήγορα, καθώς η επικράτηση του στους ενδοφλέβιους χρήστες δύναται να αυξηθεί από ουσιαστικά 0% σε 40% εντός ενός ή δύο ετών.

Τα τελευταία χρόνια, σε χώρες όπως η Ελλάδα και η Ρουμανία παρατηρείται ραγδαία αύξηση στα ποσοστά μόλυνσης του ιού HIV ανάμεσα στους Χρήστες Ενδοφλέβιων Ναρκωτικών (ΧΕΝ), γεγονός που οδήγησε το 2011 στην αξιολόγηση της επικινδυνότητας ανάμεσα σε όλες τις χώρες της ΕΕ, την Τουρκία και την Κροατία. Τα αποτελέσματα επιβεβαίωσαν τις εξάρσεις αυτές και τόνισαν την πιθανότητα επέκτασης του κινδύνου και σε άλλες χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Κύπρου.

Με βάση το Δείκτη Επικράτησης Μολυσματικών Ασθενειών, ο οποίος αποτελεί έναν από τους δείκτες που παρακολουθείται από το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης και Πληροφόρησης για τα Ναρκωτικά, περίπου οι μισοί των ενδοφλέβιων χρηστών που εξετάστηκαν το 2013, διαγνώστηκαν θετικοί στην Ηπατίτιδα Γ. Εντούτοις, είναι σημαντικό να ληφθεί υπόψη πως ο αριθμός των ενδοφλέβιων χρηστών που υποβάλλονται σε αιματολογικές εξετάσεις είναι πολύ μικρός (ΕΚΤΕΠΝ 2014).

Σύμφωνα με έκθεση του EMCDDA και του Ευρωπαϊκού Κέντρου Πρόληψης και Ελέγχου Ασθενειών (EuropeanCentreforDiseasePreventionandControl), οι κύριοι παράγοντες που αυξάνουν τον κίνδυνο μετάδοσης μολυσματικών ασθενειών, όπως το HIV περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, τα πιο κάτω (EMCDDA, EuropeanCentreforDiseasePreventionandControl, 2011): 

1. Χαμηλή προσβασιμότητα στη θεραπεία υποκατάστασης

Όπως αναφέρεται σε ετήσια έκθεση του EMCDDA για την κατάσταση των ναρκωτικών στην Ευρώπη (2012), η θεραπεία υποκατάστασης συνιστά την επικρατέστερη θεραπευτική επιλογή για τους χρήστες οπιοειδών στην Ευρώπη και η αποτελεσματικότητα της για τη μείωση της μετάδοσης του ιού HIV και της ενέσιμης χρήσης, έχει επιβεβαιωθεί από πλήθος μελέτες και ανασκοπήσεις. Η θεραπεία αυτή, παρέχεται είτε από εξειδικευμένα κέντρα εξωτερικής παραμονής είτε από γενικούς γιατρούς. Το πιο συχνά συνταγογραφούμενο υποκατάστατο είναι η μεθαδόνη, η οποία χορηγείται σε όλα κράτη μέλη πλην της Κύπρου, όπου στο παρόν στάδιο το υποκατάστατο που χορηγείται είναι η βουπρενορφίνη.

Σε ότι αφορά την προσβασιμότητα και την κάλυψη της θεραπείας υποκατάστασης, το ποσοστό των προβληματικών χρηστών οπιοειδών που βρίσκονται σε θεραπεία υποκατάστασης σε ευρωπαϊκό επίπεδο, αυτό κυμαίνεται από 2% σε 70%, ενώ η Κύπρος συγκαταλέγεται στις χώρες με χαμηλή κάλυψη (EMCDDA, ECDPC 2011).

2. Χαμηλή προσβασιμότητα στα προγράμματα  ανταλλαγής συριγγών

Τα προγράμματα ανταλλαγής συριγγών είναι υπηρεσίες δωρεάν παροχής αποστειρωμένων συριγγών και άλλων εργαλείων σε ενδοφλέβιους χρήστες, με στόχο την πρόληψη και μείωση των μολυσματικών ασθενειών.  Τα προγράμματα αυτά, όχι μόνο μειώνουν τον κίνδυνο μόλυνσης από διάφορες λοιμώδεις νόσους, αλλά - ως προγράμματα άμεσης πρόσβασης – μπορούν να αποτελέσουν σημαντική αφετηρία για σκοπούς επικοινωνίας, πρόληψης, εκπαίδευσης και συμβουλευτικής, καθώς και παραπομπή στη θεραπεία, για τα άτομα  που τα προσεγγίζουν.

3. Οικονομική κρίση

Η αύξηση νέων κρουσμάτων του ιού HIV, καθώς και της ενδοφλέβιας χρήσης έχει καταγραφεί και σε περιόδους οικονομικής κρίσης παλαιότερων εποχών. Όπως αναφέρεται σε σχετική έκθεση του EMCDDA (EMCDDA, ECDPC 2011), πιστεύεται ότι η παρούσα οικονομική κρίση, όχι μόνο έχει επιφέρει αρνητικές συνέπειες σε ότι αφορά την πρόληψη της μετάδοσης του ιού HIV στην Ευρώπη, αλλά θα συνεχίσει να έχει αρνητικές προεκτάσεις στον τομέα αυτό. Το αρνητικό αυτό αντίκτυπο στα επίπεδα μόλυνσης από τον ιό συνδέονται με τη μείωση των δημοσίων προϋπολογισμών στον τομέα της δημόσιας υγείας, συμπεριλαμβανομένων των δαπανών των υπηρεσιών που απευθύνονται σε ευάλωτες ομάδες πληθυσμού, όπως είναι οι ΧΕΝ(π.χ.υπηρεσίες για κάλυψη των αναγκών ΧΕΝ με τον ιό HIV, ή ηπατίτιδα) ή ακόμα και θεσμικές διαδικασίες που μπορούν να μειώσουν την προσβασιμότητα, όπως μια ενδεχόμενη εισαγωγή τελών σε πρωτοβάθμιο επίπεδο. Σε περιόδους οικονομικής κρίσης, εκτός από τις άμεσες περικοπές των κονδυλίων που μειώνουν την διαθεσιμότητα και προσβασιμότητα τόσο των προληπτικών παρεμβάσεων, όσο και της παρεχόμενης θεραπείας, μειώνονται επίσης και οι ευκαιρίες απασχόλησης και επιδεινώνονται άλλοι δείκτες  κοινωνικού αποκλεισμού, με επιπτώσεις στην ομαλή θεραπευτική διαδικασία, με αποτέλεσμα να δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος.

4. Απουσία Διαγνωστικού έλεγχου της ηπατίτιδας

Όπως αναφέρεται στην έκθεση του EMCDDA (2013), η συμβουλευτική σε συνδυασμό με τον ανώνυμο διαγνωστικό έλεγχο αναφέρονται από τα πλείστα κράτη μέλη της ΕΕ ως προτεραιότητες, για την αντιμετώπιση των λοιμωδών νοσημάτων, όπως ο ιός HIV και ηπατίτιδας ανάμεσα στους ΧΕΝ.

5. Απουσία Πρόληψης της μετάδοσης των μολυσματικών ασθενειών στο περιβάλλον των φυλακών

Ταυτόχρονα, όπως τονίζεται από την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας (2004, 2007, 2008) και το EMCDDA σε σχετική έκθεση για τις φυλακές και τη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών (2012), οι παρεμβάσεις πρόληψης της μετάδοσης των λοιμωδών νοσημάτων είναι απαραίτητο να παρέχονται και στο περιβάλλον των φυλακών. Όπως προκύπτει από σχετική έκθεση της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας  και των Ηνωμένων Εθνών (ΠΟΥ, UNODC, 2008), συμπεριφορές υψηλού κινδύνου, όπως η ενδοφλέβια χρήση, η χρήση κοινής σύριγγας κλπ. είναι σημαντικά αυξημένες ανάμεσα στον πληθυσμό των κρατουμένων.

Προτάσεις για πρόληψη της μετάδοσης λοιμωδών νοσημάτων ανάμεσα στους ΧΕΝ στην Κύπρο

Η μείωση των αρνητικών συνεπειών από τη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών, ή όπως συνηθίζεται να ονομάζεται – η μείωση της βλάβης και η πρόληψη των λοιμωδών νοσημάτων ανάμεσα στους ΧΕΝ αποτελεί μείζων θέμα της δημόσιας υγείας και προτεραιότητα τόσο της Εθνικής Στρατηγικής για την Αντιμετώπιση της Εξάρτησης από Παράνομες Ουσίες και την Επιβλαβή Χρήση του Αλκοόλ 2013-2020, όσο και της Ευρωπαϊκής Στρατηγικής.

Όπως διαφαίνεται βάσει της Έκθεσης αλλά και μέσα από τις επισημάνσεις του EMCDDA, η Κύπρος, βρίσκεται ανάμεσα στις χώρες υψηλού κινδύνου και τίθεται ανάγκη για άμεση παρέμβαση σε θέματα που αφορούν στη μετάδοση μολυσματικών ασθενειών ανάμεσα στους ΧΕΝ.

Λαμβάνοντας υπόψη τις πιο πάνω επισημάνσεις και τα ευρήματα που προκύπτουν μέσα από την ανασκόπηση της σχετικής βιβλιογραφίας, μια ενδεχόμενη επιδημική έξαρση των λοιμωδών νοσημάτων ανάμεσα στους ΧΕΝ στην Κύπρο, θα μπορούσε να προληφθεί, μέσω των πιο κάτω:

1.    Διενέργεια ορο-συμπεριφορικής έρευνας ανάμεσα σε ενδοφλέβιους χρήστες για σκοπούς εκτίμησης (α) του επιπέδου μόλυνσης από τον ιό της ηπατίτιδας και HIV, καθώς και (β) των συμπεριφορών υψηλού κινδύνου.

2.    Αυστηρή εφαρμογή της εγκυκλίου του Υπουργείου Υγείας  με στόχο την παραπομπή των ατόμων που αιτούνται θεραπείας στα θεραπευτικά κέντρα παγκύπρια, στα δημόσια νοσηλευτήρια για δωρεάν εργαστηριακό έλεγχο αίματος  για HIV,HBVHCV, καθώς και φυματίωση.

3.    Εφαρμογή προγραμμάτων υποκατάστασης στις επαρχίες Πάφου και Αμμοχώστου.

4.    Εισαγωγή της θεραπείας με τη χρήση της μεθαδόνης, η οποία με βάση την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας αποτελεί βέλτιστη πρακτική σε ότι αφορά τη μείωση της βλάβης.

5.    Εφαρμογή προγράμματος θεραπείας υποκατάστασης εντός των φυλακών.

6.    Εφαρμογή και επέκταση των προγραμμάτων ανταλλαγής συριγγών.

7.    Εφαρμογή προγραμμάτων ’’χιονοστιβάδας’’ με την εμπλοκή των ιδίων των χρηστών εξαρτησιογόνων ουσιών, έτσι που να εντοπίζονται και να κινητοποιούνται ΧΕΝ ως προς την ένταξη τους στη θεραπεία, καθώς και να προωθούνται πρακτικές ασφαλούς χρήσης.

8.    Εφαρμογή εναλλακτικών λύσεων εκτός της φυλάκισης, μέσω της ψήφισης της σχετικής νομοθεσίας για παραπομπή στη θεραπεία αντί της φυλάκισης.

9.    Εξοπλισμός των κέντρων άμεσης πρόσβασης με Ναλοξόνη, για σκοπούς αντιμετώπισης της υπέρδοσης.

10.  Εφαρμογή του συστήματος παρακολούθησης της υγείας για τις μεταδοτικές ασθένειες (Απόϕαση της Επιτροπής, της 22ας Δεκεμβρίου 1999 2000/96/ΕΚ)

11.  Διατήρηση ή ακόμη και  αύξηση  των κονδυλίων στον τομέα της δημόσιας υγείας, ειδικά αυτών που προορίζονται για σκοπούς θεραπείας και μείωσης της βλάβης.

Το Αντιναρκωτικό Συμβούλιο Κύπρου, έχει πλήρη επίγνωση των οικονομικών συνθηκών που βιώνει η χώρα μας. Εντούτοις, παράλληλα, έχει την πεποίθηση ότι δεν μπορούν τα θέματα δημόσιας υγείας, μεταξύ αυτών και οι πρακτικές μείωσης της Βλάβης για τους Χρήστες Ενδοφλέβιων Ναρκωτικών, να αξιολογούνται μέσα από ένα πρίσμα με στεγνούς αριθμούς και κοντόφθαλμες πολιτικές, των οποίων τα αποτελέσματα, σε σύντομο βάθος χρόνου, θα δείξουν το πραγματικό τους πρόσωπο. Και αυτό, δεν θα είναι άλλο από μια επιδημική έξαρση των λοιμωδών νοσημάτων, την απώλεια ανθρώπινων ζωών και την εκ των υστέρωνπυροσβεστική λήψη μέτρων.

Δρ Χ.Γεωργίου

Πρόεδρος

Αντιναρκωτικού Συμβουλίου Κύπρου