Δρ*Στέλλα Μουζακιώτου
Ιστορικός Τέχνης
Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο
& Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής
Επιμελήτρια Εκθέσεων
“Να ψάχνεις πάντα το βάθος στα πράγματα, εκεί βρίσκεται η πηγή…. Άσε τους σκοταδιστές να φωνάζουν πως «κάτω είναι η κόλαση» …” Αυτά πρέσβευε με πάθος και ορμή ο μεγάλος Γερμανός φιλόσοφος, Νίτσε. Το νιτσεϊκό έργο ήταν μια κραυγή μέσα στη βαθιά πνευματική νύχτα των ανθρώπων. Ο ίδιος παρατηρούσε πως για να σε ακούσει κάποιος πρέπει να του σπάσεις τα αυτιά! Γι' αυτό άλλωστε και πολλές φορές βρίσκουμε στα έργα του έκδηλη την περιφρόνηση για πρόσωπα και πράγματα. Δεν ήταν κακία ή μικρότητα όσα έγραφε, αλλά μια φωνή που ήθελε δυνατά να ακουστεί στα αυτιά και τις συνειδήσεις όλων.
Ο Αδόλφος Χίτλερ βασίστηκε στα νιτσεϊκά έργα για να οικοδομήσει τη θεωρία του εθνικοσοσιαλισμού ή ναζισμού. Το πρότυπο της Αρείας Φυλής θεμελιώθηκε πάνω στον Υπεράνθρωπο («Τάδε έφη Ζαρατούστρα»), το σημαντικότερο ίσως έργο του Νίτσε. Βέβαια, ο Νίτσε, καθώς φαίνεται μέσα από τη βαθιά μελέτη του έργου του, υπήρξε δριμύτατος επικριτής τόσο των εθνικιστών, όσο και κάθε είδους αντισημιτικών τάσεων. Ο Ζαρατούστρα είναι η υπέρβαση του ανθρώπου προς το ανθρωπινότερο και όχι προς το απάνθρωπο. Εξάλλου και ο ίδιος ο Νίτσε προέβλεψε ότι τα έργα του θα παρερμηνευθούν και ότι δύσκολα θα υπάρξει κάποιος που θα τα κατανοήσει σε βάθος. Ο ίδιος θα πει αργότερα: «Αυτό που κάνουμε δεν το καταλαβαίνουν ποτέ, μα μονάχα το επαινούν ή το κατηγορούν».
Ο Άρνολντ Μπόκλιν (Arnold Böcklin,1827 -1901), Ελβετός συμβολιστής ζωγράφος, επηρεασμένος από το Ρομαντισμό, υπήρξε ένας από τους αγαπημένους καλλιτέχνες του Χίτλερ. Μέσα από μια συμβολιστική χρήση των εικόνων από τη μυθολογία, ο Μπόκλιν δημιουργεί έργα που αποτελούν ευφάνταστες ερμηνείες του κλασικού κόσμου, ή απεικονίζουν μυθολογικά θέματα σε περιβάλλοντα που εμπλέκουν την κλασική αρχιτεκτονική, που συχνά διερευνά το θάνατο και τη θνητότητα στο πλαίσιο ενός παράξενου, φανταστικού κόσμου. Επηρεάστηκε ιδιαίτερα από το ζωγράφο Giorgio de Chirico, ο οποίος είχε αναφέρει ότι "Κάθε έργο του Böcklin είναι ένα σοκ", αλλά και από τους σουρεαλιστές ζωγράφους όπως ο Max Ernst και ο Salvador Dali. Όταν ο γνωστός ντανταϊστής Marsel Duchamp ρωτήθηκε ποιος ήταν ο αγαπημένος του ζωγράφος, αναφέρθηκε στον Arnold Böcklin, αναγνωρίζοντας τη σημαντική επιρροή του στον προσανατολισμό της τέχνης του.
Τα πιο γνωστά έργα του δημιουργού αποτελούν οι πέντε εκδοχές του πίνακα με τίτλο: Το νησί του νεκρού, Isle of the Dead, (ζωγραφισμένα από το 1880 έως το 1886), τα οποία απεικονίζουν εν μέρει το αγγλικό νεκροταφείο της Φλωρεντίας, το οποίο βρισκόταν κοντά στο στούντιο του ζωγράφου, που εκεί είχε ταφεί η κόρη του, Μαρία (συνολικά, ο Böcklin έχασε 8 από τα 14 παιδιά του). Ο καλλιτέχνης δημιούργησε πολλές διαφορετικές εκδοχές του μυστηριώδους αυτού έργου μεταξύ 1880 και 1901, οι οποίες σήμερα εκτίθενται στη Βασιλεία, τη Νέα Υόρκη, το Βερολίνο και τη Λειψία.
Όλες οι εκδόσεις του Isle of the Dead απεικονίζουν ένα έρημο και βραχώδες νησάκι που βρίσκεται ακριβώς μέσα σε μια μεγάλη έκταση «σκοτεινού» νερού. Ένα μικρό σκάφος κωπηλασίας μόλις φτάνει σε ένα μικρό λιμανάκι κοντά στην ακτή, όπου κάνει ο οδηγός του ελιγμούς με την πρύμνη του σκάφους. Στην πλευρά που βλέπει στο λιμάνι, προβάλλει μια όρθια φιγούρα ντυμένη στα λευκά. Ακριβώς πίσω από τη φιγούρα υπάρχει ένα επίσης λευκό αντικείμενο που ερμηνεύεται ως φέρετρο. Το μικρό νησάκι καλύπτεται από έναν πυκνό άλσος από ψηλά με σκουρόχρωμα κυπαρίσσια - που συνδέονται με τη μακρόχρονη παράδοση και τη σχέση τους με τα νεκροταφεία και το πένθος – και περιβάλλεται από απόκρημνους βράχους. Παρατηρώντας ενδελεχώς το θέμα, εντοπίζουμε ταφικές πύλες και παράθυρα στις πέτρινες όψεις.
Ο ίδιος ο Böcklin δεν παρείχε καμία δημόσια εξήγηση ως προς το νόημα του πίνακα, αν και τον περιέγραψε ως «μια εικόνα ονείρου που πρέπει να προκαλεί μια τέτοια ακινησία στο θεατή που θα ξαφνιαστεί από ένα χτύπημα στην πόρτα». Ο τίτλος που του απεδόθη, λοιπόν, από τον έμπορο τέχνης Fritz Gurlitt το 1883, προέρχεται από μια φράση του Böcklin σε μια επιστολή του το 1880, που έστειλε στον αρχικό αποδέκτη του έργου. Πολλοί θεωρητικοί, ως μοντέλο για το βραχώδες αυτό νησάκι, βλέπουν το Ποντικονήσι, το μικρό αυτό, καταπράσινο νησί κοντά στην Κέρκυρα, πάνω στο οποίο βρίσκεται ένα μικρό παρεκκλήσι μέσα στα κυπαρίσσια.
Επιπροσθέτως, μια άλλη άποψη, του Michael Webber, μας αποκαλύπτει ότι το έργο μπορεί να ζωγραφίστηκε στον Κόλπο του Κότορ στο Μαυροβούνιο. Αυτός ο ισχυρισμός υποστηρίζεται εξαιτίας της ομοιότητας μεταξύ του πίνακα και του νησιού του Αγίου Γεωργίου κοντά στο Perast, το οποίο είναι κατάφυτο από κυπαρίσσια, μέσα στα οποία βρίσκεται μια εκκλησία αφιερωμένη στον Άγιο Γεώργιο.
Η τρίτη εικαστική εκδοχή του έργου ζωγραφίστηκε το 1883 και προοριζόταν για τον έμπορο τέχνης Fritz Gurlitt. Ξεκινώντας με αυτήν την έκδοση, ένας από τους θαλάμους ταφής στους βράχους στα δεξιά της σύνθεσης φέρει τα αρχικά του Böcklin: ("AB"). Το 1933, αυτή η εκδοχή του έργου διατέθηκε προς πώληση και ένας από τους γνωστούς θαυμαστές του Böcklin, ο Αδόλφος Χίτλερ, την απέκτησε. Το έργο τοποθετήθηκε πάνω στο πιάνο του σπιτιού του, έχοντας τον απόλυτο θαυμασμό του αδίστακτου δικτάτορα, αφού μέσα από το σκοτεινό αυτό θέμα που κυριαρχεί μια συμβολική προσέγγιση της έννοιας του θανάτου, αντικρίζει κανείς τη σκοτεινή ψυχοσύνθεση του Χίτλερ αλλά και την τρομολαγνεία που αποκαλύπτουν οι θηριωδίες που σχεδίασε και διέπραξε ενάντια στην ανθρωπότητα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου